Her ay hapishanelerdeki hak ihlallerini konu edinen “Mahpus Gazetesi”nin Ağustos 2021 sayısı yayımlandı. Gazetenin hukuk köşesinin konusunu Mahpusların Eğitim ve Öğrenim Hakkı oluşturdu. Öteki Gönüllüsü Züleyha Kurt’un hazırladığı yazıyı aşağıda siz okurlarımızla paylaşıyoruz. Yazının tamamına buradan ulaşabilirsiniz.

Anayasamızın 42. Maddesinde “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir.” eğitim hakkı düzenlenmiştir. Bu madde gereği eğitim ve öğrenim Anayasal bir haktır. Hak ehliyetine sahip olan herkes bu haktan yararlanabilmektedir. Yine İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Md. 26’da “Herkes eğitim hakkına sahiptir.” ve AİHS 1 Numaralı Ek Protokol Madde 2’de “Hiç kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz.” eğitim hakkı vurgulanmıştır. Bu ulusal ve uluslararası normlardan anlaşılacağı üzere eğitim ve öğrenim temel bir haktır ve mahpusluk buna engel değildir. Devlet bu hakkın kulanılması için gerekli tedbirleri almakla mükelleftir. Uygulamada nasıl olduğuna ilişkin mevzuata bakacak olursak 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanunun 75 ve 76. maddesinde bu konu ele alınmıştır.

“Madde 75-(1) Ceza infaz kurumlarında bulunduğu süre içinde hükümlüye, kişiliğini geliştirecek, eğitimini güçlendirecek, yeni beceriler elde etmesini, suç işleme eğilimini yok etmeyi sağlayacak ve salıverilme sonrasına hazırlayacak programlar uygulanır.
(2) Hükümlünün yaş, ceza süresi ve yeteneklerine öncelik verilerek ekonomik ve kültür durumuna uygun biçimde düzenlenen eğitim programları; temel eğitim, orta ve yüksek öğretim, meslek eğitimi, din eğitimi, beden eğitimi, kütüphane ve psiko-sosyal hizmet konularını kapsar.
Madde 76-(1) Açık ceza infaz kurumları ile çocuk eğitimevlerinde bulunan hükümlülerin örgün ve yaygın, kapalı ceza infaz kurumunda bulunan hükümlülerin yaygın öğretimden yararlanmaları sağlanır.”


Her ne kadar bu kanun maddesinde kapalı ceza infaz kurumlarında yalnızca yaygın eğitimden bahsedilmiş olsa da örgün eğitim imkanı Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılan 46/1 numaralı genelge ile sağlanmıştır. Adalet Bakanlığı Ceza Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü tarafından Çıkarılan 46/1 Numaralı Genç ve Yetişkin Hükümlü ve Tutukluların Eğitim ve iyileştirilme İşlemleri konulu Genelgede: “Hükümlü ve tutukluların maddî ve manevî kalkınmaları için eğitim ve öğretim faaliyetlerinin gerekliliği ve yararı bütün dünyaca kabul edilmiştir. Bu faaliyetler, en etkili iyileştirme aracı olduğu kadar, kurum rejiminin gerektirdiği disiplin ve düzene en iyi uyan yaşayış sistemidir.” denilmektedir. Ayrıca Eğitim İlkeleri Bölümü 3. Madde de Avrupa Konseyinin “Ceza İnfaz Kurumlarındaki Eğitim” konulu tavsiye kararları benimsenmiştir.


Aynı genelgeye göre genç ve yetişkin mahpusların öğrenim durumuna göre açık öğretim lise ve ilkokuluna kayıt yaptırıp ücretsiz bir şekilde okuması mümkündür. Açık Öğretim Fakültesini kazanan mahpusların ise kayıtları aileleri tarafından yapılabileceği gibi kurum personeli tarafından da yapılabilmektedir. Açıköğretim fakültesi sınavları AÖF merkezleri tarafından hapishanelerde yapılmaktadır. Genelgede masrafları ödeyemeyecek durumdaki mahpusların bu tür masraflarının karşılanması için, il veya ilçe sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfından, gönüllü kurum ve kuruluşlardan yardım isteneceği ve öğrencinin mağdur edilmeyeceği belirtilmiştir. ÖSYM ve Millî Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen YKS, YDS, KPSS ve benzerî sınavlar, sınav merkezi olan hapishanelerde yapılmaktadır. Genelgenin “Herhangi bir yüksek öğretim kurumuna devam ederken tutuklanan veya hüküm giyen öğrencilerin ya da ceza infaz kurumundayken üniversite sınavını kazanan hükümlü ve tutukluların kapalı ceza infaz kurumlarından, okullarının kabul etmesi durumunda, dış güvenlik görevlisi muhafazasında, açık ceza infaz kurumlarından iç güvenlik görevlisi nezaretinde ara, yıl sonu, bütünleme ve mazeret sınavlarına katılmaları sağlanacaktır. Öğrencinin sınava gireceği yere sevk edilmesi için gerekli süre de dikkate alınarak, sınavdan en az on gün önce sevk edilmesi gerekir.” maddesi uyarınca hapishanelerde örgün eğitim mümkündür. Açık ceza infaz kurumlarında bulunan mahpuslar, kurumla aynı büyükşehir belediyesi veya belediye sınırları içinde olan herhangi bir yüksek öğretim kurumunda okuma hakkını kazandıklarında, okullarının kabul etmesi hâlinde, talepleri doğrultusunda, okullarına devam etmeleri ve örgün eğitimden yararlanmaları sağlanır.


Mevzuat ve uygulamalara bakıldığında ilk ve ortaöğretimin açıktan okunmasıyla ilgili bir sıkıntı oluşmadığı ve mahpusların bu hakka erişiminde bir sorun yaşanmadığı anlaşılmaktadır. Yüksek öğrenime gelindiğinde işler biraz daha karmaşıklaşmakta olup işleyişte aksamalar meydana gelmektedir. Pandemiden önce Açık Öğretim Fakültesi sınavları sorunsuz bir biçimde yapılırken pandemi döneminde sınavların online olması sebebiyle hapishanelerde bir süre sınavlar yapılamamıştır. Sonrasında dışarıdaki öğrenciler online olarak sınava girerken mahpus öğrenciler yazılı sınava tabi tutulmuştur. Ayrıca ders kaynakları noktasında sorun yaşanmaktadır. Bazı hapishaneler dışarıdan gönderilen ders notlarını kabul etmemektedir. Bununla ilgili Muğla İnfaz Hakimliği’ne yapılan bir başvuru sonucu İnfaz Hakimliği E.2021/1057 K.2021/1134 sayılı kararıyla mahpusların AÖF ile ilgili ders notlarına ulaşım hakkı olduğunu vurgulamıştır. Bir diğer sorun hapishanede iken bir yükseköğrenim fakültesini kazanmış olan kişilerin sınavlara girmesi ile ilgilidir. Online öncesi dönemde örgün olarak okuyan mahpuslardan fakülte kabulüyle sınavlara götürülen öğrenciler olduğu gibi bazı hapishanelerde bu madde uygulanmamaktaydı. Online dönemde ise bazı hapishaneler yeterli alt yapısı olmadığını iddia ederek mahpus öğrencilerin online sınava girmesine izin vermezken bazı hapishanelerde öğrenciler online olarak sınavlara girebilmiştir. Malesef yüksek öğrenimin örgün olarak okunmasında uygulamada bir birlik sağlanmamış olup adeta her hapishane kendince uygulamalar geliştirmektedir. Açıkça Anayasa’nın eşitlik ilkesine ve 42. Maddesine aykırı bu durumlar karşısında mahpuslar haklarını aramak adına gerekli başvuruları yapmalıdır. Züleyha Kurt, Öteki Gönüllüsü

Blogumuzda yer alan haberler CİSST yayın ilkeleriyle ve CİSST terminolojisiyle örtüşmek zorunluluğu taşımamaktadır.

08.09.2021