Hapishanede olmak mahpusların yalnızca kişi özgürlüğü ve güvenliği haklarını kısıtlamaktadır.[1] Diğer temel insan haklarını korumaya devam ederler. Bunlara getirilecek kısıtlamaların esas olarak ölçülü, demokratik, meşru amaç doğrultusunda olması gerekmektedir. Aksi bir durum hapis cezasının kişiye çektirdiği acıyı daha da ağırlaştıracak, ikincil bir cezalandırılma alanı yaratacaktır. Eğitim hakkı da bu durumdan bağımsız değildir. Anayasa’nın 42. Maddesinde kimsenin eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamayacağı belirtilmiştir. Herkesin öğrenim sürecinde imkan ve fırsat eşitliğine sahip olması gerekliliğinin bir sonucu olarak mahpusların da alacakları eğitimin, dış dünyada aynı yaş gruplarına sağlanan eğitimle aynı olması ve öğrenme fırsatlarının mümkün olduğunca geniş olması gerekmektedir. Hapishane sistemini yönetenler tarafından mahpusların eğitimin tüm yönlerine katılmalarının teşvik edilmesi gerekmektedir. Bunu sağlayacak materyale erişim, mali kaynaklar, gerekli personelin hazır bulundurulması gibi imkanlar oluşturulmalıdır [2].

Ne yazık ki mevcut durumda, hapishanelerde öğrenimini sürdürmeye çalışan Açıköğretim Fakültesine kayıtlı mahpuslar, ders materyaline erişimde çeşitli engellerle karşılaşmaktadır.

Şöyle ki;

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi, 2018 yılına kadar kendi bünyesinde kayıtlı öğrencilere ders materyallerini ücretsiz ve basılı olarak göndermiştir. 2018 yılı itibariyle getirilen yeni düzenlemelerle bu uygulama kaldırılmış, ekampüs uygulamasına geçilerek ders materyalleri 2018-2019 eğitim yılı itibariyle dijital ortama taşınmıştır.[3] Bu tarihten sonra ders materyallerine erişmek için öğrencilerin dijital platformları takip etmesi, dijital platformda bulunan materyallerin çıktısını alması yahut kitapsatis@anadolu.edu.tr  adresinden basılı materyalleri ücreti mukabilinde satın alması gerekmektedir.

Atatürk Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi öğrencilerinin ise ders materyallerine basılı şekilde erişebilmek için https://kitapsatis.ataaof.edu.tr/ adresinden ücreti mukabilinde kitap satın alması gerekmektedir.

Mahpusların iletişim imkanları kısıtlı olup, dış dünya ile iletişimlerini avukat görüşleri, ziyaretçi görüşleri, telefon görüşleri, mektuplaşmalar aracılığıyla sağlamaya çalışmaktadırlar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesine kayıtlı mahpuslar ile 2018 yılı itibariyle Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesine kayıtlı olan mahpuslar, hapishanelerde çevrimiçi internete ve bilgisayara erişimin çoğunlukla mümkün olmaması sebebiyle ders materyallerine aileleri yahut yakınları aracılığıyla erişmeye çalışmaktadır. Materyallerin aileler tarafından çıktı alınıp kurumlara gönderilmesi süreci materyallere geç ulaşmaya ve maddi zorluklara sebep olmaktadır. Ailesi veya yakınları aracılığıyla materyallere ulaşma imkanı olmayan mahpuslar, hapishanelerin eğitim birimleri aracılığıyla hapishanelerde bulunan yazıcılardan belli bir ücret karşılığında çıktı almaktadır. Hapishanede birden fazla öğrenci bulunması halinde hapishane memurları için oluşacak yoğunluk bazı hapishanelerde materyale erişimi engellemektedir. Maddi imkanı olmayan mahpuslar çıktı alamamakta, internet sitesinde satışı olan materyallere erişememektedir. Sonuç olarak maddi imkansızlıklar, iletişimsel kısıtlılıklar, hapishanedeki donanım eksiklikleri materyale erişimi engelleyebilmektedir.[4]

6.11.1982 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan Açık Yükseköğretim Yönetmeliği’nin 8. Maddesinde Açıköğretimde imkanlar ölçüsünde basılı eğitim araçlarından yararlanılacağı belirtilmektedir. [5]  Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi dönem ders kayıt kılavuzlarında kayıt aşamasında yapılması gereken ödeme kalemlerinden biri materyal ücreti olarak belirtilmiştir. Buna göre “Kayıt yaptıracak aday, çevrimiçi başvuru işlemini tamamladıktan sonra ilgili Cumhurbaşkanı Kararı gereğince sınav hizmetleri, materyal ve diğer hizmetler karşılığı olan ve Anadolu Üniversitesince belirlenen Dönem Öğretim Materyal Ücreti tutarını ödeyecektir.”[6] Yani materyal ücretleri kayıt ücretinin içinde yer almaktadır. Atatürk Üniversitesi Öğrenci Bilgi Sistemi ders kayıt kılavuzunda benzeri şekilde fakülteye kayıt yaptıran öğrencilerin ders kayıtlarının materyal ücretleri yatırıldıktan sonra yapıldığı belirtilmiştir.  

Hapishanelerde öğrenimini sürdürmekte olan kaç mahpus olduğu, bunların kaçının Açık Öğretim Fakültesi öğrencisi olduğuna ilişkin Ceza Tevkifevleri Genel Müdürlüğü tarafından kamuoyuna bilgi verilmemektedir. Yukarıda açıkladığımız sebeplerle bizler aşağıda ismi yazılı olan insan hakları ve hukuk örgütleri, meslek odaları olarak; Yüksek Öğretim Kurulu’nu ve Anadolu Üniversitesi Ve Atatürk Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi yetkililerini, hapishanelerde öğrenimini sürdüren ve açıköğretim fakültesine kayıtlı olan mahpusların ders materyallerinin kayıt ile birlikte kendilerine basılı ve ücretsiz olarak temin edilmesi noktasında üzerlerine düşen sorumluluğu yerine getirmeye davet ediyoruz.

  • Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST)
  • Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası (Eğitim-Sen)
  • Eskişehir Okulları
  • Hak İnisiyatifi
  • İnsan Hakları Derneği (İHD)
  • Özgürlük için Hukukçular Derneği (ÖHD)
  • Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı (TOHAV) 
  • Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV)
  • Urfa Barosu
  • ÜniKuir Derneği
  • Van Barosu
  • Yaşam Bellek Özgürlük Derneği

[1] Avrupa  Konseyi,  Avrupa  Cezaevi  Kuralları  (Strazburg:  Avrupa  Konseyi,  2006), Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2023, https://rm.coe.int/cm-revision-of-epr-01072020-tr/1680a09978

[2] Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Üye Devletlere Cezaevlerinde Eğitim Hakkında  R  (89)  12  Sayılı  Tavsiye  Kararı,  Erişim  Tarihi:  25  Temmuz  2023,  https://cte.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/1982019151705tavsiye_karar-lari.pdf6 

[3] “Anadolu Üniversitesi”, Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2023, https://www.anadolu.edu.tr/acikogretim/ogrenme-ortamlari/kitap-hizmetleri

[4] Atatürk Üniversitesi Öğrenci Bilgi Sistemi Ders Kayıt Kılavuzu, Erişim Tarihi 28 Temmuz 2023, https://ataaof.edu.tr//file/obs_derskayitkilavuzu.pdf

[5] Açık Yükseköğretim Yönetmeliği, Erişim Tarihi 25 Temmuz 2023, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=10172&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5

[6] 2022-2023 Eğitim Yılı AF Başvuru ve Kayıt Kılavuzu, sayfa 6, Erişim Tarihi 25 Temmuz 2023, https://www.anadolu.edu.tr/uploads/anadolu/files/aof_kilavuz/6346b5b597eab.pdf